De stichting Lex Horn heeft in 2022 en 2023 een aantal belangrijke doelstellingen verwezenlijkt.
Allereerst de herplaatsing van de sgraffito’s van Lex Horn uit 1965 in de fonkelnieuwe fietsenstalling voor het Centraal Station in Amsterdam, die op 25 januari werd geopend.
Volgens Jaap Huisman in het Parool leek het wel of beide werken van Lex Horn speciaal voor deze plek zijn gemaakt. Ze passen perfect op hun nieuwe locatie.
Een voorbeeld van hoe dit erfgoed kan worden herbestemd in nieuwe architectuur.
Mogelijk gemaakt dankzij de goede samenwerking tussen het projectmanagement van De Entree, wUrck architecten, Max Bögl en Meinke Horn, adviseur namens de stichting Lex Horn.
Daarnaast het behoud en eigendomsoverdracht van het wandtapijt van Lex Horn dat oorspronkelijk werd gemaakt voor het Dijkzicht ziekenhuis in Rotterdam, nu Erasmus MC, aan het Verhalenhuis Belvédère in Katendrecht, Rotterdam.
In 2023 gaan wij door met het bewaken van het resterende monumentale erfgoed van Lex Horn en bouwen wij voort op behaalde successen.
Introductie
Na jarenlange omzwervingen hebben twee topwerken uit het Nederlands cultureel erfgoed, te weten twee van de drie sgrafito’s die Lex Horn (1916-1968) in de jaren zestig maakte voor het Swammerdam Instituut in Amsterdam een nieuwe plek gekregen in de nieuwe fietsenstalling voor het Centraal Station.
Vanwege hun grote culturele waarde werden deze sgraffito’s in 2005 uit het Swammerdam Instituut gered in verband met de sloop van het pand, om elders herplaatst te kunnen worden.
Een van de drie sgraffito’s, ‘Het Ziekenhuisbezoek’, vond een nieuwe bestemming in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. De overige twee zouden worden herplaatst in het nieuw te bouwen stadsdeelkantoor van Oud-West. Maar vanwege de fusie van stadsdeel Oud-West en de Baarsjes werd een streep gezet door de nieuwbouwplannen, waardoor de twee sgraffito’s sindsdien in afwachting zijn van een nieuwe bestemming.
De titels ‘Het Straatongeluk’, ‘Het Ziekenhuisbezoek’ en ‘Het Laboratoriumonderzoek’, verwijzen naar de medische wereld, waartoe het Swammerdam Instituut als onderdeel van de Universiteit van Amsterdam behoorde. Iedere sgrafitto, met een grootte van 2.75 meter hoog x 6.70 meter meter breed, besloeg een wand op een van de drie verdiepingen in het trappenhuis.
Het Laboratoriumonderzoek
Het straatongeluk
Belangrijk erfgoed
De drie sgrafitto’s die Lex Horn in 1965 maakte voor het Amsterdamse Jan Swammerdam Instituut gelden als de top op het gebied van Nederlandse monumentale kunst uit de jaren zestig. Het Instituut Collectie Nederland deed in 2003 uitvoerig onderzoek naar deze werken (projectleiders Frans van Burkom en Rob Crèvecoeur) en kwam met een belangrijk rapport wat betreft de culturele waardebepaling ervan.
Citaten uit het rapport:
“Als geheel kan gezegd worden dat deze sgraffito’s voldragen en geslaagde voorbeelden zijn van wat een goede Nederlandse monumentalist van een opdracht kon maken. Horn’s uitwerkingen zijn geenszins clichématig of kinderlijk illustratief: de werken zijn sterk, eigen, onverwisselbaar en volwassen.”
“Conclusie: er moet goed gezorgd gaan worden voor het werk van Horn dat nu nog resteert. Horn’s werk behoort binnen de context van de Nederlandse monumentale schilder- en glaskunst tot dat van één van de koplopers.”
Sgraffito techniek
De sgrafitto is een oude Italiaanse techniek voor monumentale wandkunst die in de jaren veertig door Lex Horn werd geherintroduceerd en die hij zelf voor een belangrijk deel heeft ontwikkeld. Door kunstenaars als Lex Horn en Nicolaas Wijnberg werden de mogelijkheden van de techniek uitgebuit, waarbij meerdere lagen en ook meer kleuren werden gebruikt dan voorheen.
De werkwijze is als volgt: op een muur worden verschillende pleisterlagen (vaak drie of vier) van ongeveer een halve centimeter dik aangebracht, elke laag met een andere kleur. De kunstenaar snijdt vervolgens met snelheid (vanwege droging) delen van de natte pleisterlagen weg waardoor er een gekleurde afbeelding met een subtiel reliëf ontstaat. De aanwezigheid van strijklicht, zoals in het trappenhuis van het Swammerdam Instituut, versterkt dit bijzondere effect.